Hang Tám Cô là di tích lịch sử gắn liền với việc 8 thanh niên xung phong gồm 4 nam, 4 nữ hi sinh trong chiến tranh kháng chiến chống Mỹ.
Hang Tám Cô thuộc xã Tân Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, nằm trên con Đường 20 – Quyết Thắng, con đường huyết mạch chiến lược hết sức quan trọng trong công tác vận tải chi viện vào chiến trường Miền Nam. Đường 20 – Quyết Thắng dài 125km từ Phong Nha (Quảng Bình) đi Aky, Ta Lê đến Phulanhich (tỉnh Khammuane, Lào).
Trong cuộc chiến, quân đội Hoa Kỳ xác định đây là những điểm giao thông quan trọng, vận chuyển vũ khí, lương thực, xăng dầu,… vào chiến trường miền Nam nên quân đội Hoa Kỳ đã tập trung nhiều máy bay thả bom nhằm cắt đứt tuyến đường.
Chiều 14/11/1972 là buổi chiều định mệnh, Đội TNXP 25 (thuộc Đại đội 217, Ban Xây dựng 67, Đoàn 559) đang vá đường thì còi báo động máy bay đánh phá, họ chạy trú ẩn tạm vào hang đá có tên là Tám Cô bên đường. Đoạn Km 16 này như tan nát bởi loạt B52 dày đặc.
Một tiếng sập rung chuyển núi rừng, tảng đá hàng ngàn tấn ập đổ xuống bịt kín miệng hang.Bên trong là 8 TNXP tuổi đời còn rất trẻ chỉ trừ người anh cả Nguyễn Mậu Kỷ 38 tuổi.
Tảng đá nặng cả nghìn tấn oan nghiệt im lìm trước sức kéo của hàng chục chiếc xe xích choàng lên. Đã có người đề xuất cài thuốc nổ để phá đá nhưng không thể, vì sức ép khi nổ sẽ giết chết người trong hang. Cuối cùng, đồng đội bên ngoài chế ra một chiếc ống nhỏ luồn qua kẽ đá rồi rót nước, nghiền cháo đổ vào trong với hy vọng tiếp tế cho bên trong cầm cự…
Sau nhiều ngày, tất cả vẫn bất lực. Trong và ngoài chỉ cách một lớp đá mà đoạn lòng uất nghẹn, để cái chết cướp dần từng đồng đội. Đến ngày thứ 9 (23/11), một tiếng gọi thổn thức cuối cùng của một cô gái rất yếu ớt phát ra bên ngoài: “Mẹ ơi”, rồi im bặt.
Họ vĩnh viễn nằm lại trong hang đá lạnh lẽo và hang Tám Cô từ đó, là nấm mồ chung của 8 linh hồn TNXP thông đường bất tử.
Tảng đá nặng cả nghìn tấn oan nghiệt im lìm trước sức kéo của hàng chục chiếc xe xích choàng lên. Đã có người đề xuất cài thuốc nổ để phá đá nhưng không thể, vì sức ép khi nổ sẽ giết chết người trong hang. Cuối cùng, đồng đội bên ngoài chế ra một chiếc ống nhỏ luồn qua kẽ đá rồi rót nước, nghiền cháo đổ vào trong với hy vọng tiếp tế cho bên trong cầm cự…
Sau nhiều ngày, tất cả vẫn bất lực. Trong và ngoài chỉ cách một lớp đá mà đoạn lòng uất nghẹn, để cái chết cướp dần từng đồng đội. Đến ngày thứ 9 (23/11), một tiếng gọi thổn thức cuối cùng của một cô gái rất yếu ớt phát ra bên ngoài: “Mẹ ơi”, rồi im bặt.
Họ vĩnh viễn nằm lại trong hang đá lạnh lẽo và hang Tám Cô từ đó, là nấm mồ chung của 8 linh hồn TNXP thông đường bất tử.
Hang đá xưa nay được mở rộng lòng hang, cửa hang gắn bia ghi tên tuổi của 8 TNXP cùng 5 chiến sĩ pháo binh khác hy sinh vào buổi chiều 14/11 ấy. Bàn thờ các liệt sĩ được đặt dưới một vỉa đá trong lòng hang
Một ngôi đền được xây dựng bên cạnh hang Tám Cô là nơi tưởng niệm những anh hùng liệt sĩ đã anh dũng nằm lại trên tuyến đường 20 này.
Và đây là một trong những địa chỉ không tể thiếu cho du khách gần xa khi có dịp ghé du lịch Quảng Bình, thắp một nén nhang tưởng nhớ đến công lao vô bờ bến của các anh, các chị!