Là một ngôi chùa cổ có lịch sử hình thành từ những năm 1920. Phổ Minh là ngôi chùa chứng kiến sự thăng trầm của lịch sử và là mình chứng cho sự phát triển của Phật giáo tại tỉnh Quảng Bình.
Lịch sử hình thành Chùa Phổ Minh
Chùa Phổ Minh do Hòa thượng Phổ Minh, pháp danh Hồng Tuyên sáng lập vào năm 1920. Chùa tọa lạc tại xóm Ải thuộc làng Đức Phổ, xã Đức Ninh, huyện Quảng Ninh trước đây. Nay là thôn Đức Trường, phường Đức Ninh Đông, thành phố Đồng Hới.
Chùa là ngôi Tổ đình, là một Trung tâm Văn hóa Phật giáo nổi tiếng của tỉnh Quảng Bình. Đây là ngôi chùa có kiến trúc đẹp. Đồng thời là một cơ sở của kháng chiến, nơi bảo vệ cho các cán bộ cách mạng Đồng Hới trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ.
Ngôi chùa là nơi xuất thân của nhiều bậc cao tăng đạo hạnh có những đóng góp quan trọng cho sự hưng thịnh của Phật giáo Quảng Bình trong những thập niên 50 – 60 của thế kỷ XX.
Trong chùa, Điện Phật được bài trí trang nghiêm. Chùa thờ tượng Phật Tam Thế, đức Phật Thích Ca (tượng đồng, cao 3m), Bồ tát Quán Thế Âm, Bồ tát Địa Tạng, Hộ Pháp và tượng cổ Bồ tát Di Lặc (bằng kim loại, cao 0,8m, ngang 0,6m, nặng 600kg). Ở sân chùa có tháp mộ của Hòa thượng Phổ Minh.
Về Hòa thượng Phổ Minh
Hòa thượng Phổ Minh tên thật là Đặng Giới. Hiệu là Từ Thông. Quê ở làng Đức Phổ (xã Đức Ninh hiện nay). Hòa thượng sinh năm 1899 và mất ngày 3/3/1968. Hưởng thọ 73 tuổi
Hòa thượng xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo. Ông mồ côi cha mẹ lúc 10 tuổi, phải ờ với chú ruột và được chú cho vào Huế học Phật pháp tại Tổ đình Quốc Ân (một ngôi quốc tự do Tổ sư Nguyên Thiều sáng lập).
Sau 12 năm tu hành khổ hạnh, Hòa thượng trở về quê nhà hoằng dương Phật pháp. Việc đầu tiên là khởi dựng chùa Phổ Minh để làm nơi tu học cho tín đồ Phật tử tại địa phương. Hòa thượng chăm lo giáo hóa đồ chúng, thu nhận đệ tử. Bên cạnh đó, với tâm nguyện chấn hưng Phật giáo Quảng Bình, Hòa thượng đã ra sức chấn chỉnh lại hàng ngũ Tăng già cũng như tín đồ Phật.
Hòa thượng đặc biệt lưu tâm với việc đào tạo Tăng tài, gửi nhiều vị tăng sĩ trẻ vào Huế học đào tại Phật đường Báo Quốc; quy y, truyền giới cho hàng nghìn Tăng, tín đồ khắp nơi trong tỉnh. Đây chính là thời kỳ mà Phật giáo ở Quảng Bình có những chuyển biến mạnh mẽ: Hội quán Tỉnh hội Phật giáo được thành lập, Sơn môn Tăng già ra đời, chùa và tịnh thất được xây dựng tại nhiều địa phương trong tỉnh.
Năm 1951, cùng với Chi hội Phật giáo và Hội Phật học tại địa phương, Hòa thượng đã xây dựng chùa Phổ Minh trở thành một trung tâm Phật học của tỉnh Quảng Bình.
Hòa thượng nguyên là Ủy viên Trung ương Hội Phật giáo Thống nhất Việt Nam, Chi hội trưởng Chi hội Phật giáo Thống nhất tỉnh Quảng Bình, đại biểu Hội đồng Nhân dân tỉnh Quảng Bình. Long vị thờ ngài tại chùa Phổ Minh cho biết, ngài từng được suy tôn làm Đường đầu Hòa thượng tại một Giới đàn lớn được tổ chức trên quê hương Quảng Bình.
Về Hòa thượng Trí Quang
Tại chùa Phổ Minh, Hòa thượng Trí Quang đã xuất gia vào giờ Giao thừa năm 1936. Trong “Tiểu truyện tự ghi”, Hòa thượng Trí Quang cho biết, Ngài được Hòa thượng Thích Hồng Tuyên cử làm trụ trì chùa Phổ Minh năm 1943.
Ngài được Hòa thượng Bổn sư truyền thọ Tỷ kheo giới và đắc pháp với hiệu Thiền Minh vào giờ Giao thừa năm 1946; và truyền thọ Bồ tát giới năm 1947.
Ngày 08//11/2019, Trưởng lão Hòa thượng Thích Trí Quang đã viên tịch tại tại Tổ đình Từ Đàm, thành phố Huế.
Hòa thượng Trí Quang là bậc chân tu đạo hạnh, là vị cao tăng thạc đức. Với trí tuệ uyên thâm, Ngài là nhà Phật học lỗi lạc, tác giả và dịch giả nhiều tác phẩm giá trị cho kho tàng kinh điển và văn học Phật giáo Việt Nam.
Các đợt trùng tu chùa Phổ Minh
Thành lập vào năm 1920, lúc đó chùa chỉ là một ngôi thảo am nhỏ thờ Phật, do nữ tín chủ Cửu Khanh và Phật tử làng Đức Phổ phát tâm cúng dường một số tịnh tài thể theo bản nguyện của Hòa thượng Phổ Minh, để làm nơi tu tập cho bà con Phật tử trong làng.
Năm 1923, chùa được sửa sang lại, nhưng cũng chỉ là một ngôi thảo am bằng tre nứa lá.
Năm 1928, chùa được tôn tạo lại khang trang, rộng rãi hơn. Gồm một gian hai chái, được xây bằng gạch, lợp ngói, quanh vường cây cổ thụ của chùa còn được xây thành quách bao che.
Năm 1940, vua Bảo Đại đã ban sắc phong cho chùa biển hiệu “Sắc tứ Phổ Minh tự”.
Năm 1948 đến năm 1952, Phong trào Chấn hưng Phật giáo tại Quảng Bình phát triển mạnh. Chùa Phổ Minh được chọn làm nơi đặt trụ sở của Chi hội Phật giáo và Hội Phật học Quảng Bình. Vì vậy, chùa đã được trùng tu lại quy mô hơn. Chùa được xây dựng thành 3 gian cao rộng, hai bên tả hữu được xây dựng thêm nhà Tăng, nhà thiền. Từ đó chùa Phổ Minh trở thành một trung tâm Phật giáo nổi tiếng của tỉnh Quảng Bình.
Năm 1968, chùa bị máy bay Mỹ ném bom phá hủy hoàn toàn, chỉ còn trơ lại nền móng.
Năm 1970, bà con Phật tử lại đứng ra cùng nhau đóng góp công sức tiền của để dựng tạm lại ngôi chùa.
Đầu những năm 2000 chùa xuống cấp trầm trọng.
Năm 2004, 2005, tín đồ Phật tử tại địa phương, ở các phường Hải Đình, Đồng Phú… thuộc thành phố Đồng Hới, cũng như bà con Phật tử sống xa quê đã củng nhau đóng góp tiền của và lên kế hoạch đại trùng tu Tổ đình.
Lễ đặt đá đại trùng tu Tổ đình Phổ Minh khởi công vào ngày 21/5/2006. Ngày 26/1/2007 hoàn tất công trình và làm lễ khánh thành. Chùa được kiến trúc theo lối chùa Tổ truyền thống ở miền Trung. Tiền Phật hậu Tổ, hai bên tiền đường có lầu chuông, lầu trống, trước có tam quan, trong khuôn viên chùa có tháp Tổ. Bảo tháp thờ Hòa thượng Phổ Minh cao 5m, gồm 3 tầng với kiến trúc đẹp, được xây lại trong dịp đại trùng tu này.
Chùa là nơi đã được Phật hoàng Trần Nhân Tông chọn làm điểm dừng chân, lập am Trì Kiến, trên đường vân du về phương Nam.
Chùa hiện nay còn lưu giữ được 14 pho tượng Phật cổ của Tổ đình Sắc tứ Minh Đức xưa.
Đặc biệt, vào ngày 10/4/2010, 8 viên ngọc xá lợi (của Đức phật Thích Ca Mâu Ni và các Thánh tăng) đã được cung nghinh tại chùa Phổ Minh. 8 viên ngọc xá lợi này hiện được đặt trong một bảo tháp lộng lẫy, do Đức tăng thống Myanmar Silan An Da trao tặng cho chùa Phổ Minh. Đây là một vinh dự rất lớn cho chùa và cho bà con Phật tử trên khắp cả nước.
